معنی پرشتاب و چابک

قبراق، سریع، تند

جلد

پرشتاب. [پ ُ ش ِ] (ص مرکب) که بسیار شتابد. || چالاک. سریع. تند:
یکی مرد بینادل پرشتاب
فرستم بنزدیک افراسیاب.
فردوسی.
یکی سوی خشکی یکی سوی آب
برفتند شادان دل و پرشتاب.
فردوسی.
خرامید با بنده ٔ پرشتاب
جهانجوی دستان از این سوی آب.
فردوسی.
برفتند با پند افراسیاب
بآرام پیر و جوان پرشتاب.
فردوسی.
یکی خنجر تیز بستد چو آب
بیامد کشنده سبک پرشتاب.
فردوسی.
|| بی آرام. بی قرار. مضطرب. پریشان:
که دریای چین را ندارم به آب
شود کوه از آرام من پرشتاب.
فردوسی.
فراوان بپرسیدش افراسیاب
چو دیدش پر از رنج و سر پرشتاب.
فردوسی.
از آن تیز گردد ردافراسیاب
دلش گردد از بستگان پرشتاب.
فردوسی.
چو بر گنبد چرخ شد آفتاب
دل طوس و گودرز شد پرشتاب.
فردوسی.
بشد تیزنزدیک افراسیاب
سرش پر ز جنگ و دلش پرشتاب.
فردوسی.
فرستاده آمد دلی پرشتاب
نبد زان سپس جای آرام و خواب.
فردوسی.
چو این گفته شد رفت تا جای خواب
دلی پر ز کین و سری پرشتاب.
فردوسی.
دلش گشت پر بیم و سر پرشتاب.
وزو دور شد خورد و آرام و خواب.
فردوسی.
غمین بود از این کار و دل پرشتاب
شده دور ازو خورد و آرام و خواب.
فردوسی.
اگر نیستی بیم افراسیاب
که گردد دلش زین سخن پرشتاب.
فردوسی.
می و زعفران برد و مشک و گلاب
سوی خانه شد با دلی پرشتاب.
فردوسی.
وز آنروی پیران و افراسیاب
ز بهر سیاوش همه پرشتاب.
فردوسی.
|| عجول. شتابزده:
هرآنگه که دانا بود پرشتاب
چه دانش مر او را چه در شوره آب.
فردوسی.
کسی را که مغزش بود پرشتاب
فراوان سخن باشد و دیریاب.
فردوسی.

چابک. [ب ُ] (ص) چست و چالاک. فرز. تند. سبک. زرنگ. زبر و زرنگ. ظریف. رعنا. قبراق. زود. قچاق. چابوک. چاپوک. چپوک (دهات تربت حیدریه): جلیت، مرد چابک و چست. جلد؛ چابک از هر چیزی. جلده؛ چابک و چالاک گردیدن.جلید؛ چابک از هر چیزی. جمل خذانیه؛ یعنی سطبر و چابک. خنوت، مرد چابک شتابزده که بر نهالی نخسبد. دلهمس ؟ مرد چابک سطبر. ذفر؛ جوان چابک درازبالا تمام بدن.صعتری، مرد چابک و شوخ و دلاور. نیرب، مرد چابک و چست. هذف، مرد شتابرو چابک. (منتهی الارب):
چو آن مرد چابک به اندک سپاه
ز جایی بیاید بدرگاه شاه.
مر این ترک را ناگهان بشکند
همه لشکرش را بهم برزند.
فردوسی.
همواره این سرای چو باغ بهشت باد
از رومیان چابک و ترکان نازنین.
فرخی.
نزد او آن جوان چابک رفت
از غم ره گران و گوش سبک.
منطقی.
چرخ را انجم بسان دستهای چابکند
کز لطافت خاک بی جان را همی باجان کنند.
ناصرخسرو.
مشو درخط ز خط کانهم ز حسن است
دغا چون چابک آید هم ز نرد است.
عمادی شهریاری.
چابک استاده ام به زیر فلک
مگر از چنبرش برون گذرم.
خاقانی.
استادان حاذق و عمله ٔ چابک ترتیب دادند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی).
شگرفی چابکی چستی دلیری
به مهر آهو به کینه تندشیری.
نظامی.
خر خود را چنان چابک نبینم
که با تازی سواری برنشینم.
نظامی.
بازی کن و چابک و طرب ساز
مالیده سرین و گردن افراز.
نظامی.
هر نفس این پرده ٔ چابک رقیب
بازیی از پرده برآرد غریب.
نظامی.
قلم زن چابکی صورتگری چست
که بی کلک از خیالش نقش میرست.
نظامی.
همیشه بر قد دولت قبای حکم تو چابک
همیشه بر سر دشمن قضای تیغ تو مبرم.
امامی هروی.
چو از چابکان در دویدن گرو
نبردی، هم افتان و خیزان برو.
سعدی (بوستان).
باچابکان دلبر و شوخان دلفریب
بسیار در فتاده و اندک رمیده اند.
سعدی.
به چابکتر از خود مینداز تیر
چو افتاددامن بدندان بگیر.
سعدی.
اگر بنده چابک نیاید بکار
عزیزش ندارد خداوندگار.
سعدی.
قبا بست و چابک نوردید دست
قبایش دریدند و دستش شکست.
سعدی.
غلامان و کنیزان دلاویز دارد و شاگردان چابک (گلستان). رجوع به چست، تند، زود، فرز شود.

چابک. [ب ُ] (اِ) چابق. تازیانه. (برهان) (غیاث از بهار عجم و سراج و سروری):
اسپی است مرا ز سایه ٔ خود به گریز
دشت از عرق سستی او طوفان خیز
یک گام به گام بسپرد گر به مثل
شمشیر بود چابک و خنجر مهمیز.
سنجرکاشی (از آنندراج).

چابک عنان. [ب ُ ع ِ] (ص مرکب) سوارکار. تندرو. کنایه از مرد جنگی و دلیر. رجوع به چابک سوار شود:
همایون سواری چو غرنده شیر
توانا و چابک عنان و دلیر.
نظامی (شرفنامه).
یکی حمله ٔ نیک را ساز داد
عنان را به چابک عنان بازداد.
نظامی (شرفنامه).
قویدست و چابک عنان دیدمت.
نظامی.
|| مرکب تندرو و تیزگام:
گذشته است مکرر ز ماه گردون سیر
براق همت چابک عنان درویشی.
صاحب (از آنندراج).

چابک اندیشه. [ب ُ اَ ش َ / ش ِ] (ص مرکب) زیرک. تیزفهم:
که آنگه شاعری پیشه نبوده ست
حکیمی چابک اندیشه نبوده ست.
فخرالدین اسعد (ویس و رامین).
تو همشهری او را و هم پیشه ای
هم اندر سخن چابک اندیشه ای.
اسدی (گرشاسبنامه ص 14).
چابک اندیشه ای رسیده نخست
همه را نظم داده بود درست.
نظامی (هفت پیکر).
در همه کاری آن هنرپیشه
چاره گر بود و چابک اندیشه.
نظامی (هفت پیکر).
رجوع به چابک اندیش شود.

چابک اندیش. [ب ُ اَ] (ص مرکب) زیرک. هوشیار. تیزفهم. سریعالانتقال:
مرا این زن پیر چون مادر است
یکی چابک اندیش کندآور است.
فردوسی.
و آن نمودن که بنگرم پیشی
کارها را به چابک اندیشی.
نظامی (هفت پیکر).
که شنیدم به خردی از خویشان
خرده کاران و چابک اندیشان.
نظامی (هفت پیکر).

سریع، چالاک، تند،
[قدیمی] بی‌آرام، بی‌قرار: هر آنگه که دانا بُوَد پرشتاب / چه دانش مر او را چه بر سبزه آب (فردوسی: ۷/۵۲)،

چالاک، سریع، تند

چالاک، فرز، تند، سبک ‎ (صفت) چست و چالاک زرنگ، ماهر زبر دست، (اسم) تازیانه شلاق.

چابک گام

پسرانه، چالا ک، زیبا و ظریف، زیباروی

چست و چالاک، زرنگ، ماهر، زبردست. [خوانش: (بُ) (ص.)]

Lebhaft, Rasch, Regsam, Schnell

937